Histerik Kişilik Bozukluğu Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Histerik kişilik bozukluğu, genellikle erken yetişkinlik döneminde başlayan ve aşırı duygusallık, dikkat çekme arzusu ve sürekli olarak çevreden onay alma ihtiyacı ile karakterize edilen bir kişilik bozukluğudur. Bu duyguların devamlılığı…

Histerik Kişilik Bozukluğu Nedir?

Histerik kişilik bozukluğu, tipik olarak erken yetişkinlik dönemlerinde başlayan ve kişide aşırı duygusal tepkiler, dikkat çekme isteği ve sürekli olarak çevresinden onay arayışı gibi özelliklerle belirgin bir bozukluktur. Bu tür duygusal durumların tekrar etmesi ve bireyin günlük yaşantısını ve yükümlülüklerini olumsuz yönde etkilemesi halinde tanı konabilir. Histerik kişilik bozukluğuna sahip bireyler, dışarıdan bakıldığında dost canlısı ve içten görünebilirler, ancak bu genellikle yüzeysel bir ilişkiden ibarettir ve derin ilişkiler kurmakta zorlanırlar. Kendilerini sürekli olarak ilgi odağı yapma ihtiyacı hissettikleri için, karşı cinsle ilişkilerde rekabetçi veya tehditkar bir tutum sergileyebilirler.

Cinsellikle ilgili çekingenlikleri olmasına rağmen, çoğu zaman bu konuda ilgili gibi görünebilirler. İçsel çatışmalar yaşamaları nedeniyle, insan ilişkilerinde hem kontrolü elinde tutmak isterler hem de kendilerini bağımlı ve savunmasız hissedebilirler. Hayal kırıklıklarına karşı oldukça düşük bir toleransları vardır ve bu tür durumlarla karşılaştıklarında, hızlı bir şekilde öfke veya üzüntü gösterebilirler. Bir işe büyük bir hevesle başlasalar bile, ilgilerini çabucak kaybedebilirler. Reddedilme veya ihmal edilme korkuları vardır, ancak bu duygularını saklamaya çalışırlar. Böyle bireyler intihar eğiliminde olabilirler.

Histerik Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Histerik kişilik bozukluğu sahibi bireyler, ilk izlenim olarak çoğu kez oldukça sıcakkanlı ve herkesle kolayca iletişim kurabilen kişiler gibi görünebilirler. Bu, duygularını aşırı ve dramatik bir biçimde yaşamaları ve bu yüzden insanlarla aralarına mesafe koyamamaları nedeniyle olur. Kendilerini değersiz olarak algıladıkları halde, dışarıya karşı özgüven sahibi, kolay iletişim kuran ve samimi bir görünüm sergilerler.

Bu kişiler hem olumlu hem de olumsuz duyguları abartılı bir biçimde yaşarlar ve bu durumu açıkça sergilerler. Yüzeyde, duygularını serbestçe ifade eden kişiler olarak görünseler de, bu durumun altında anlık duygularını yönetme güçlüğü yatar. Olumlu ve olumsuz duygular arasında hızlı geçişler yapabilirler. Karşı cinsle ilişkilerde, çoğunlukla flört ediyor gibi algılanırlar; fakat bu, cinsel çekimden ziyade, onay ve ilgi arayışından kaynaklanır. Gerçekte, cinsel ilişkiden kaçınma eğiliminde olabilirler ve cinsellik konusunda fazla hevesli değildirler.

Histerik kişilik bozukluğu gösteren kişilerde ayrıca aşağıdaki belirtiler de sıkça rastlanabilir:

• Ani ve sebepsiz ağlama nöbetleri
• Konsantrasyon güçlüğü
• Dikkatini toplamada ciddi zorluklar
• Ani ve düşüncesiz hareketlerde bulunma
• Yenilik peşinde koşma ve yeni hobiler edinme arzusu
• İlgi çekmek amacıyla alışılmadık bir ses tonu kullanma

Bu belirtiler, histerik kişilik bozukluğunun karmaşık doğasını ve bireylerin yaşadıkları zorlukları yansıtmaktadır.

Histerik Kişilik Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?

Histerik kişilik bozukluğunun kesin nedenleri tam olarak tanımlanamamış olmasına rağmen, uzmanlar bu durumun, bireyin yaşadığı çevresel etmenlerle ve genetik yatkınlıkla ilişkili olabileceğini belirtmektedir. Çocukluk döneminde maruz kalınan istismar vakaları, bu bozukluğun gelişiminde önemli bir etken olarak görülmektedir. Histerik kişilik bozukluğu tanısı almış bireylerin çoğunda, büyüme ve gelişim süreçlerinde aileleriyle yaşadıkları iletişim problemleri dikkat çeker. Özellikle, çocuklarına yeterince ilgi göstermeyen ebeveynlerin bu bozukluğun oluşumunda rol oynadığı saptanmıştır.

Bu kişilerin bebeklik dönemlerinde, ihtiyaçlarını annelerine abartılı bir biçimde ifade etmeye çalıştıkları gözlemlenir. Bu, bebeklerin duygularını sözel olarak ifade edememelerinden kaynaklanır. Bebeklikte kazanılan bu davranış biçimleri, bireylerin büyüdükçe de sürer. Anneler tarafından ilgi görmediklerini hisseden çocuklar, genellikle diğer ebeveynlerine, özellikle babalarına, daha fazla ilgi göstermeye ve onların dikkatini çekmek için şirinlikler yapmaya başlarlar. Bu öğrenilmiş davranış kalıpları, kız çocuğu yetişkinliğe ulaştığında da devam eder ve ilgi çekmek için abartılı davranışları diğer erkeklere karşı da sergileyebilir.

Histerik Kişilik Bozukluğu Çeşitleri

Histerik kişilik bozukluğu, tek bir formda değil, çeşitli alt tiplerde kendini gösterebilir. Bu alt tipler aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

• Teatral Histrionik Tip: Bu gruptaki bireyler, beklentilere tam olarak uymaya odaklanır ve dış görünüşlerine büyük önem verirler. Erkekler, vücutlarını sergileyebilecekleri rekabetçi sporlar veya vücut geliştirme gibi alanlara yönelebilir; kadınlar ise lüks markalara ve şık giysilere ilgi gösterebilirler.
• Samimi Olmayan Histrionik Tip: Bu tip altında, insanlarla çabucak yakın ilişkiler kurarlar, ancak bu ilişkiler genellikle yüzeysel ve manipülatiftir. Sorumluluklardan kaçınma eğilimindedirler ve ilişki kurdukları kişilerin zaaflarını kullanabilirler.
• Çocuksu Histrionik Tip: Çocuksu davranışlar sergileyen ve seslerini çocuksu bir tona çeviren bireylerdir. Bu tip, cinsellik ve yoğun bağımlılık duygularıyla karakterizedir. Kendilerini çevrelerindeki insanlar tarafından sevilmediğini ve adil bir muamele görmediğini düşünebilirler.
• Çalkantılı Histrionik Tip: Bu gruptakiler, duygusal olarak dengesizdir ve hızla olumlu duygulardan olumsuz duygulara geçiş yapabilirler. Eleştirilere karşı duyarlıdırlar ve ilgi görmeme durumunda rahatsız olurlar.
• Canlı-Neşeli Histrionik Tip: Bu alt tip, dürtüsel hareket eden ve yüzeysel düşüncelere sahip bireyleri kapsar. Genellikle çok enerjiktirler ve çevrelerine neşe yayabilirler. İnsanlarla etkileşimi gerektiren işlerde başarılı olabilirler, ancak giriştikleri işleri bitirme konusunda zorlanabilirler.
• Yatıştırıcı Histrionik Tip: Bu tiptekiler, diğer insanlarla iyi geçinebilmek adına kendi ihtiyaç ve isteklerinden kolayca vazgeçebilirler. Kendi ihtiyaçlarını ikinci plana atarak, sevilmeme ve yetersizlik endişelerini hafifletmeye çalışırlar. Bu bireyler genellikle iyi niyetli ve uzlaşmacı davranışlar sergilerler.

Her bir histerik kişilik bozukluğu alt tipi, bireyin sosyal ilişkileri ve kişisel algıları üzerinde farklı etkilere sahip olabilir.

Histerik Kişilik Özellikleri ve Düşünce Şekilleri Nelerdir?

Histerik kişilik bozukluğuna sahip bireylerde görülen temel özellikler şunlardır:

• Mantıksal düşünmekten ziyade duyguların daha baskın bir rol oynadığı görülür.
• İlgi merkezi olamadıklarında, dikkat çekmek için abartılı davranışlar sergileyebilirler.
• Göz ardı edildiklerinde, dikkat çekmek için şiddet eğilimli davranışlara yönelebilirler.
• İlgiyi kendi üzerlerinde yoğunlaştırmak için dış görünüşlerinden yararlanırlar.
• Hareketleri gösterişli ve samimiyetsiz olabilir; duygularını abartılı bir şekilde ifade ettikleri için yapay görünebilirler.
• İlişkilerinde son derece dost canlısı ve samimi olmayı tercih ederler.
• Konuşmaları, genellikle diğerlerini etkilemeye yöneliktir ve detaydan yoksundur.
• Arzu ettikleri ilgiyi alamadıklarında, intihar girişiminde bulunabilirler.

Histerik kişilik bozukluğuna sahip kişilerin düşünce yapısı genellikle şöyle özetlenebilir:

• “İnsanlar beni hep eğlenceli ve cazip bulmalı, zayıf yönlerimi asla görmemeliler.”
• “Nerede olursam olayım, her zaman tüm dikkatler üzerimde olmalı.”
• “Mutluluğum, diğer insanların bana olan ilgisine bağlıdır; eğer yeterince ilgi görmüyorsam, bu beni mutsuz eder. Herkes benim ne kadar ilgi çekici olduğumu fark etmeli.”

Histerik Kişilik Bozukluğu Hangi Hastalıklarla Birlikte Görülebilir?

Histerik kişilik bozukluğu, diğer kişilik bozukluklarıyla sıkça karışabilir ve çoğu zaman borderline, narsistik, antisosyal ve bağımlı kişilik bozuklukları gibi başka bozukluklarla birlikte bulunabilir. Bu bozukluk, özellikle kadınlarda daha yaygındır ve toplumun yaklaşık %2-3’ünü etkiler. Histerik kişilik bozukluğu ve karışabileceği diğer bozukluklar şöyle sınıflandırılabilir:

Narsistik Kişilik Bozukluğu: Bu bozuklukta bireyler, empati kurmakta zorlanır, kendilerini sürekli olarak ön plana çıkarmaya çalışır ve geçmişteki başarılarını abartır. Mükemmeliyetçi bir yapıları vardır ve genellikle zeka, başarı, güç ya da idealize aşk hayalleriyle meşguldürler. Kendilerini kıskanıldığını ya da başkalarını kıskandıklarını düşünebilirler.

Borderline Kişilik Bozukluğu: Bu bozukluk, nevrotik ve psikotik durumlar arasında bir yerde konumlanır. Bireyler, duygular arasında hızlı geçişler yapabilir, kimlik ve hayatın anlamı üzerine sıkça düşünebilirler. İlgi alanları ve düşünceleri hızla değişebilir, ilişkilerde ani ve temelsiz değişiklikler gösterebilirler. İyi veya kötü gibi keskin ayrımlar yapma eğilimindedirler.

Antisosyal Kişilik Bozukluğu: Bu bozuklukta, dürüst olmama, başkalarının haklarını önemsememe ve onlara zarar verme eğilimleri görülür. Bu kişiler, hareketlerini sürekli olarak haklı çıkarmaya çalışır, dürtüseldirler ve sıklıkla sinirli ya da öfkeli olabilirler.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu: Bireyler, aşırı uysal ve sürekli başkalarından ayrılmaktan korkar, sürekli bakım ve rehberliğe ihtiyaç duyarlar. Kendi başlarına karar almada güçlük çekerler.

Çekingen Kişilik Bozukluğu: Bu kişiler, sevildiklerinden emin olmadıklarında insanlarla ilişki kurmaktan kaçınır, kendilerini sürekli yetersiz hissederler ve kendileri hakkında aşırı duyarlıdırlar. Yeni kişilerle karşılaştıklarında konuşamaz hale gelebilirler.

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu (OKB): Kişiler, mükemmeliyetçilik ve aşırı düzenlilik eğilimi gösterir. Detaylara aşırı takıntılıdırlar ve bu yüzden genel amaçları gözden kaçırabilirler. İlişkilerinde de kontrolcü olma eğilimindedirler ve eski, kullanılmayan eşyaları atmada zorlanabilirler.

Paranoid Kişilik Bozukluğu: Sürekli olarak zarar görebileceğinden veya aldatılacağından şüphelenirler. Çevresindekilere güvenmek konusunda ciddi sorunlar yaşarlar, kolayca sinirlenebilir ve tepki gösterebilirler.

Şizoid Kişilik Bozukluğu: Toplumsal ilişkilerden kaçınan ve insanlarla yakın ilişkiler kurmaktan hoşlanmayan bireylerdir. Diğerlerinin düşüncelerine ilgisiz kalırlar ve genellikle cinsel ilişkilere karşı isteksizdirler.

Bu kişilik bozukluklarının yanı sıra, belirli tanı kriterlerini karşılamayan ancak bireyin işlevselliğini olumsuz etkileyebilecek diğer bozukluklar da vardır, örneğin pasif-agresif ve depresif kişilik özellikleri gibi.

Histerik Kişilik Bozukluğu Tanı Yöntemleri Nelerdir?

Histerik kişilik bozukluğunu kesin olarak belirleyebilecek bir test henüz mevcut değildir, bu yüzden şüphe duyan bireylerin online testlere güvenmek yerine profesyonel yardım aramaları önemlidir. Bazen bireyler kendi kendilerine ya da yakınlarının gözlemiyle belirtileri fark ederek bir uzmana başvurabilirler. Mevcut terapistler, belirtileri gözlemleyerek bu bozukluğun varlığından şüphelenip tanı koyabilirler.

Başlangıçta, histerik kişilik bozukluğu tanısı konan kişiler genellikle durumlarında bir sorun olduğunu fark etmezler. Ancak, ilişkilerinde yaşanan problemler veya kişiler arası çatışmalar nedeniyle bir uzmanın yardımını isteyebilirler. Uzmanlar, tanı koyarken özellikle şu belirtilere dikkat ederler:

• Duygusal durumlar arasında hızlı geçişler yapma,
• Çevresindeki insanların etkisine hızlı bir şekilde kapılma,
• Çevresindeki herkesle derin ve yakın ilişkiler kurma ihtiyacı hissetme,
• Samimiyetsiz ve yapay davranışlar sergileyerek dikkat çekme,
• İnsanları dış görünüşüyle etkileme çabası,
• İlgi odağı olamadıklarında bu durumdan belirgin şekilde rahatsız olma.

Bu tür durumlar ve belirtiler, profesyonel bir uzman tarafından değerlendirilerek doğru bir tanı ve uygun tedavi yöntemi belirlenebilir.

Histerik Kişilik Bozukluğu Tedavisi Nasıl Olur?

Histerik kişilik bozukluğu olan bireyler genellikle kendi durumlarının bilincinde olmadıklarından tedavi sürecine geç başlarlar. Bu, pek çok histerik kişilik bozukluğu vakasının önemli problemler ortaya çıkana dek tanı alamamasına ve tedavinin zorlaşmasına yol açabilir. Bu hastalığa sahip kişilerin, psikoterapi sürecinde karşılaştıkları yüzleştirme tekniklerinden hoşlanmadıkları bilinir. Bu nedenle, terapistler bu durumu dikkate alarak tedavi planını şekillendirirler. Terapi sırasında, terapist hastanın duygusal iniş çıkışlarını, depresyon ve anksiyete dönemlerini açığa çıkarır. Histerik kişilik bozukluğu olan kişiler, kendi üzerlerine düşen eleştirileri kabul etmekte zorlanır ve kontrol edemedikleri duyguları yönetmek için yoğun çaba sarf ederler. Bu kişiler, diğer insanlara güçlü bir bağımlılık gösterir ve yaşadıkları olaylardan ders almak yerine kendilerini yetersiz hissederler.

Tedavide, bilişsel davranışçı terapi ve psikodinamik ya da psikanalitik yaklaşımlar önemli bir yer tutar. Terapist ve hasta arasındaki ilişki, tıpkı diğer psikolojik rahatsızlıklarda olduğu gibi, tedavi sürecinin temel taşlarından biridir. Hastalar durumlarını genellikle inkar eğilimindedir ve her zaman dürüst olmayabilirler. Ancak, terapist ile hasta arasında güvene dayalı bir ilişki kurulduğunda, histerik kişilik bozukluğuna sahip bireyler kendilerini daha rahat ifade edebilirler. Psikoterapi, kişinin ilişkiler ve zorluklarla başa çıkma becerilerini geliştirmeye odaklanır. Terapist bu süreçte, bireyin yanlış düşünce kalıplarını belirler ve onların yerini sağlıklı düşüncelerle değiştirmeyi amaçlar. Tedavi yöntemi, kişilik bozukluğunun türüne ve alt türüne göre değişiklik gösterse de, psikoterapi her zaman tedavinin merkezinde yer alır.

İzmir Psikolog ve Terapi Merkezi

Psikolog Öykü Tekiner